ÖZET

 

Başlangıçta Fırat ve Dicle havzalarında hidroelektrik potansiyeli değerlendirmek amaçlı olan GAP, daha sonraları yörenin bölgesel kalkınmasını da kapsamına almıştır. GAP'ın kapsamının genişlemesi ile birlikte özellikle istihdam yaratıcı tarıma dayalı ve yörede bulunan hammaddeleri işlemeye yönelik sanayi dallarına ağırlık veren, imalat sanayii geliştirmeye yönelik stratejiler belirlemek ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle ileriye yönelik sanayi stratejilerini geliştirmek, çok sektörlü ve entegre bir kalkınma projesi olan GAP'ın sanayileşme motivasyonunu ulusal ve uluslar arası sanayileşme paralelinde yönlendirebilmek için geleceğe yönelik projeksiyonlar hazırlamak gerekmektedir.

 

GAP'ın hedeflerine ulaşması, kalkınmanın eşit, bölgeler arası dengesizliğin ortadan kaldırılması, hak katılımının sağlanması; bölgenin sanayi, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısının bilimsel olarak değerlendirilmesi ve sağlam veri tabanı üzerine oturtulması ile mümkündür. İşte GAP İlleri Sanayi Envanteri;

 

• Bölgenin sanayi envanterini,
• Yerel hammaddeleri kullanan sanayileri,
• Bölgesel kalkınma için gerekli olan stratejik sanayileri,
• Bölgenin insan kaynakları potansiyelini,

 

ortaya koymak gibi özel hedefleri içermektedir. GAP İlleri Sanayi Envanteri hazırlama çalışmalarında; Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak olmak üzere GAP bölgesindeki İller araştırma kapsamına alınmıştır. Söz konusu illerden toplam 2203 firma üzerinde envanter ve araştırma raporu çalışmaları yürütülmüştür. Envanter Bilgi Toplama Formu ile elde edilen bilgiler Excel ve SPSS ortamında analiz edilip değerlendirilerek; "Araştırma Raporu" ve Envanter bilgileri oluşturulmuştur.

 

1. Bölümde ele alınan Araştırma Raporunda; motorlu taşıt onarım, tekstil, mobilya gıda sektörlerinin öncü sektör konumunda olduğu, firma sahiplerinin erkek, 35 yaşın altında ve ilkokul mezunu oldukları, firmalardaki insan kaynağı niteliğinin usta düzeyinde mühendis ve özellikle de makina mühendisi istihdamının çok alt düzeyde olduğu, firma sahiplerinin ve çalışanlarının sendika ile ilişkilerinin bulunmadığı, işgücü temininde ciddi sorunları olduğu; firmanın belirlediği standartlara göre örnek ürün üzerinden kalite sağladıkları, direk pazarlama yaptıkları, teknoloji kaynaklarının kopyalama, makinalarının yurt içinde üretilen tek amaçlı belli bir ürüne yönelik özellik taşıdığı, firmaların en önemli rakiplerinin bulundukları şehir ve bölge içindeki yerli şirketler olduğu, devletten imalat sanayiine yönelik özendirici ve destekleyici alanlara yönelinmesini, yerel yönetimlerden alt yapı sağlanmasını bekledikleri ortaya çıkmıştır.
2. Bölümde ele alınan GAP İlleri Sanayi Envanteri ve Alfabetik İndeksi temel alınarak 2203 firma bilgilerini kapsamaktadır.

 

Çalışmanın bölgesel kalkınmaya yönelik bilimsel çalışmalara altyapı oluşturması ve veri tabanının derlenmesi, bölge içi sanayi dinamiklerini ortaya çıkarması, bölgedeki öncü sektörlere yönelik ipuçları yakalaması, daha fizibil yatırım yapılabilmesi bakımından bir başlangıç olması yönüyle önemli olduğu kanısındayız.

   

SUMMARY

 GAP whose purpose initially was to make use of hydro- electric potential in the Euphrates and the Tigris basins, later on has involved the regional development of the environs. Upon expansion of the scope of GAP the need for determining strategies oriented towards development of production industry, emphasising industrial branches which are particularly of employment creating, based on agriculture and aimed at processing raw materials found in the region become necessary Therefore in order to improve future-oriented industrial strategies and to be able to direct industrial motivation of GAP, which is a multi-sector and an integrated development project, in parallel to the national and international industrialization it becomes necessary to prepare projections for the future.GAP's attainment to its objectives is only possible through performance of development equally and its elimination of interregional unbalance, securing participation of people; scientifically evaluation of the region in terms of industrial, economical, social and cultural structure and having based it on a concrete and sound foundation. Accordingly Industrial inventory of the provinces of GAP  covers scuh special objectives as to reveal: 

• Industrial inventory of the region,
• Industries using local raw materials,
• Strategic industries required for the regional development,
• Work force potential of the Region,

 In the studies respecting preparation of Industrial Inventory for the provinces of GAP; principally as Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa and Şırnak all provinces in GAP Region have been included in the scope of research. In the said provinces, inventory and research report studies have been carried out in total 2203 firms. Data and information obtained through Inventory Data Gathering From have been analysed and evaluated in the Excel and SPSS medium and consequently "Research Report" and "Inventory Data" have been created thereform.In the Research Report which has been dealt with in the first section, it has been revealed that sectors of motor vehicle repair, textile, furniture and food were at the position of leader sectors, that owners of fims are male, bellow the age of 35 and graduated from primary school, that quality of work force in firms was the level of  master worker and employment of engineer and particularly of mechanical engineer was at the very minimum level, and that owners of firms and their workers did not have any relation with the Unions, and that serious problems were encountered in securing work force; and the firms ensured quality on the sample product according to standards designated by the firm, that they have made direct marketing, that their technological source have been the process of copying and their machines have a quality oriented towards a certain product of single-purpose produced within Turkey, and that the most important competitors of the firms were the local companies in the city and region wherein they live, and that local companies have been available in city and region, and that they expected that the State should direct them towards incentive and supportive fields in the production industry, and that provincial goverments should provide infrastructure. The second section covers data and information about 2203 firms on the basis of GAP Provinces Industrial Inventory and Alphabetic Index. We think that it is important to be a starting point o the part of the study which constitutes infrastructure for scientific researches oriented to the regional development and compilation of data base, its revealing inter-regional industrial dynamics, its catching clues oriented towards leader sectors in the region, and making it possible to be able to make rather feasible investment. 

1. GİRİŞ

  

GAP Projesinde enerji ve sulama yatırımları Proje'nin odağı olmakla birlikte, Bölgenin; tarım, sanayi, ulaştırma, altyapı, eğitim, sağlık ve turizm alanlarında gelişmesi kalkınma Stratejisi şu dört maddede özetlenebilir.

 

·        Sulama, kent hizmetleri ve sanayi kullanımı için su ve toprak kaynaklarını geliştirmek ve yönetmek,

·        Modern tarım tekniklerini kullanarak ve en uygun bitki deseninin uygulayarak arazi kullanımını geliştirmek,

·        Tarıma dayalı ve yörede bulunan hammaddeleri işlemeye yönelik sanayi dallarına ağırlık vererek imalat sanayiini geliştirmek,

·        Yöre insanının sosyal ihtiyaçlarını karşılamak ve bölgede çalışacak teknik ve idari personeli cezbedebilmek için sosyal ve kültürel hizmetleri geliştirmek.

 

Yukarıdaki 4 maddeye yönelik, GAP'ın yarattığı sanayileşme motivasyonunu değerlendirmek ve yönlendirmek üzere detaylı bir veri tabını oluşturmak amacıyla envanter çalışması başlatılmıştır. "GAP İlleri Sanayi Envanteri" çalışması ile genel olarak yörenin tanınması, yöredeki mevcut sanayiin tam sayımı ve sonuçta yörenin tüm özellikleri ile tam tanımının yapılması ve geleceğe yönelik sanayi stratejisi oluşturmaya alt yapı hazırlanması hedeflenmiştir.

 

Bu hedefin gerçekleştirilmesinde 4 ayrı soru grubundan oluşan bir envanter bilgi formu uygulanmıştır. Envanter Bilgi Formunda:

 

• Firmaların Genel Yapılarına,
• Firmaların Üretim ve Pazar Durumlarına,
• Firmaların Mali Durumlarına,
• Firmaların İşveren ve İşgören Özelliklerine

yönelik  sorular yer almıştır.

 

Uygulama sonucunda elde edilen bulgular bu yayında iki ana bölüm halinde sunulmuştur. 1. Bölümde Projenin Amaç, Kapsam, Yöntem ve Bulgularının tablolaştırılmış hali ile elde edilen sonuçlar yer almıştır. 2. Bölümde GAP İlleri Sanayi Envanteri ve Alfabetik indeksi yer almıştır.

 

Çalışmalarda elde edilen tüm bulgular farklı disiplinlerdeki kişi ve kurumlara bilimsel bir referans olması amacıyla herhangi bir yorum yapılmaksızın sunulmuştur. Çalışmadaki bulgulardan referans gösterilerek alıntı yapılabilir.

 

GAP Sanayi Envanter Çalışmasının bölgesel kalkınmaya ilişkin bilimsel çalışmalara altyapı oluşturması ve veri tabanının derlenmesi açısından bir başlangıç olması yönüyle önemli olduğu düşüncesindeyiz.

 

1. GAP PROJESİNİN GENEL YAPISI

 

1923'ten bugüne kadar ele alınan, çok sektörlü ve entegre bir yapıya sahip, bölge üretim potansiyelini Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ekonomik ve sosyal yapısını değiştirecek en önemli projelerden birisi "GAP"tır. Proje kapsamı içerisinde, Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Batman, Şırnak, Kilis illeri bulunmaktadır.

 

GAP Projesi'nin ana hedefleri:

 

• Güneydoğu Anadolu Bölgesi halkının gelir düzeyini ve hayat standardını yükseltmek,
• Sosyal istikrar, ekonomik büyüme gibi Türkiye'nin genel kalkınma hedeflerine katkıda bulunmak.

 

Bu hedefler temelinde çok sektörlü entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı içerisinde ele alınan proje, uluslar arası platformlarda da bu özellikleri ile örnek ve dünyada uygulanmakta olan kalkınma projelerinin en büyüklerinden biridir. İlk ele alındığında sürükleyici iki temel amacı olan sulu tarım ve su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik çalışmalarla başlamıştır. Bu nedenle Fırat ve Dicle üzerinde 13 proje kapsamı içerisinde 22 baraj ve 19 Hidroelektrik santralinin inşaası öngörülen GAP Projesi bugün bölgenin tümüyle sosyo-ekonomik kalkınmasını hedefleyen, söz konusu baraj, hidroelektrik santraller ve sulama tesislerinin yanında kentsel ve kırsal  altyapı, tarımsal altyapı, ulaştırma sanayi, eğitim, sağlık, konut, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları da içine alan, süreç içerisinde özelde bölgenin, genelde ise ülkenin kalkınmasını etkileyecek bir bölgesel kalkınma projesi konumundadır.

 

GAP ana tema olarak bu şekli ile "insanı" merkeze alan, bölge halkının daha iyi bir yaşam kalitesine ulaşması için ekonomik ve sosyal tüm sektörlerde entegre, sürdürülebilir bir kalkınma yaklaşımını esas almıştır. Bu bakış açısı içerisinde proje; Türkiye'nin daha gelişmiş bölgeleri arasındaki farkı ortadan kaldırmayı ve eşitlikçi bir geliştirmeye katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Bu nedenle GAP ile ilgili sosyal araştırmalar ve bunlara dayalı uygulamalar önem taşımaktadır.

 

GAP'ın "entegre ve sürdürülebilir" bir kalkınma yaklaşımı içerisinde ele alınmasındaki temel bu iki kavramı, GAP İdaresi ve Brutland Komisyonu şöyle tanımlanmaktadır: Bu günkü kuşakların gereksinimlerini, gelecek kuşakların kendi gereksinimlerini karşılayabilme yeterliliklerini, kısıtlamaksızın karşılayabilen bir kalkınma biçimidir (T.C. GAP İDARESİ; 1998, s.4). Projedeki bu ana tema aynı zamanda insan ile doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden gelecek nesillerin gereksinimlerinin karşılanmasını programlama anlamı da taşımaktadır. Çünkü sürdürülebilir kalkınma sosyal, ekolojik, ekonomik, mekansal ve kültürel boyutları olan bir kalkınmadır. Bu nedenle tamamının birlikte ele alınması gerekmektedir.

 

Bu kavramlar doğrultusunda amaçlanan kalkınma yaklaşımında aşağıdaki hedefler temel alınmıştır:

 

1. Bölgedeki ekonomik koşulları mümkün olan en ileri düzeyde geliştirecek şekilde yatırımların arttırılması,
2. Sağlık ve eğitim hizmetlerinin bu alanlardaki ülke düzeyine ulaşılacak biçimde geliştirilmesi,
3. Yeni istihdam olanakları yaratılması.
4. Kentlerdeki yaşam kalitesi ile kentsel ve toplumsal alt yapının daha sağlıklı kentsel çevreler yaratılmasına olanak tanıyacak biçimde iyileştirilmesi
5. Kırsal altyapının, sulamada optimal gelişmeye olanak tanıyacak biçimde tamamlanması,
6. Bölge içi ve bölgeler arası ulaşılabilirliğin arttırılması,
7. Mevcut ve yeni kurulacak sanayilerin altyapı gereksinimlerinin karşılanması,
8. Suyun, havanın, toprağın ve bunlarla ilişkili ekosistemlerin öncelikli olarak korunması,
9. Karar almada ve proje uygulamasında halk katılımının geliştirilmesi.

 

Temel kalkınma senaryosunun GAP Bölgesinde ihracata dönük, tarıma dayalı bir sanayi yapısının kurulması amaçlanan GAP Master Planında, söz konusu hedeflere bir bütünlük içerisinde ulaşmak için, 2005 yılına uzanan bir zaman perspektifi içinde dört temel strateji belirlenmiştir. Bunlar sıra ile;

 

1. Su ve arazi kaynaklarını gerek sulama, gerekse kentsel ve endüstriyel kullanım amaçları için geliştirmek ve yönetmek,
2. Daha iyi tarımsal işletme yönetimi, tarımsal pratikler ve bitki desenleri uygulayarak arazi kullanımını geliştirme,
3. Tarımla ilişkili ve yerel kaynaklara dayalı üretime özel ağırlık vererek imalat sanayilerini teşvik etmek,
4. Yöre halkının ihtiyaçlarını daha iyi karşılamak, nitelikli personeli bölgeye cezbetmek ve bölgede kalmasını temin etmek için sosyal hizmetleri ve kentsel altyapıyı iyileştirmektedir (İTO; 1996, s. 5).

 

Gerek GAP Master Plan Hedefleri ve gerekse GAP Master Plan Stratejileri doğrultusunda GAP İdaresi ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)'nın mart 1995'te düzenledikleri "Sürdürülebilir Kalkınma ve GAP Sempozyumunda" aşağıdaki temel ilkeler çerçevesinde görüş birliğine varılmıştır.

 

1. Proje oluşturma, planlama ve uygulama süreçlerine toplum katılımı,
2. Herkes için gelişmiş bir altyapı ile desteklenen barınak temini ve yerleşim yönetiminin geliştirilmesi,
3. Kalkınma amacı ve girişimlerine yönelik faaliyetlerin yönetimi, çevreye olan zararlı etkilerin kontrol edilmesi,
4. Toprak ve su kaynaklarının kullanımının entegre bir yaklaşımla planlanıp yönetilmesi,
5. Tarımsal kalkınmanın, koruma ve çevreye olan zararlı etkilerinin en aza indirgenmesinin yanı sıra yasaların ve düzenlemelerin uygulanmasını da içermesi,
6. Küçük ölçekli girişimcilik ve sanayiinin, çeşitli teşvik ve kurumsal mekanizmalarla desteklenmesi (GAP İdaresi; 1997, s. 7)

 2.1  Sayılarla GAP

TABLO I : GAP İLLERİ NÜFUS YAPISI

 

İLLER	1995				1990					1997
	Toplam Nüfus	İl-İlçe Merkez (%)	Bucak Köy (%)		Toplam Nüfus	İl-İlçe Merkez (%)	Bucak Köy (%)		Toplam Nüfus	İl-İlçe Merkez (%)	Bucak Köy (%)
Adıyaman	430.728	36.7	63.3		531.131	42.7	57.3		678.999	58.1	41.9
Batman	-------	51.3	48.7		344.121	56.1	43.9		400.380	68.2	31.8
Diyarbakır	934.505	51.5	48.5		1.096.447	54.8	45.2		1.282.678	64.9	35.1
Gaziantep	966.490	67.4	32.6		1.010.396	73.1	26.9		1.127.686	76.8	23.2
Mardin	652.069	41,1	58,9		558.278	44.6	55.4		646.826	56.0	44.0
Siirt	524.741	39.7	60.3		243.435	45.2	54.8		262.371	60.5	39.5
Şanlıurfa	795.034	51.2	48.8		1.001.455	55.0	45.0		1.303.589	60.2	39.8
Şırnak	------	34.0	66.0		262.006	47.8	52.2		316.539	59.1	40.9
Kilis	------	------	------		130.198	66.9	33.1		109.908	60.8	39.2
GAP	4.303.567	47.6	52.4		5.158.013	56.0	44.0		6.128.973	64.1	35.9
TÜRKİYE	50.664.458	55.5	44.5		56.473.035	59.0	41.0		62.865.574	65.0	35.0
Kaynak : T. C. DİE, GAP İl İstatistikleri 1950 – 1996, Ankara, s. 4. ve T.C. DIE, 1997 Genel Nüfus Sayım Sonuçları

 

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)'nin genel anlamda bilgilendirmesinden sonra, projenin büyüklüğü ve sayısal veriler üzerinde durulacaktır.

 

• GAP kapsamında; Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Şanlıurfa, Şırnak ve Siirt olmak üzere 9 il bulunmaktadır. GAP kapsamındaki illerin yüzölçümü ülke yüzölçümünün % 9.5'dir.
• GAP Bölgesi'nin nüfusu 1997 sayım sonuçlarına göre 6.128.973 olarak çıkmıştır. Bu Türkiye nüfusunun %9.75'ine tekabül etmektedir. GAP Bölgesi nüfusunun %64.1'i il ve ilçe merkezlerinde, %35.9'u kırsal alanda yaşamaktadır. 1985 ve 1990 nüfus sayım sonuçlarına göre bu bölgede kentleşme oranında büyük artış gözlenmektedir. 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre bu oranların Türkiye ortalamasını yakaladığı anlaşılmaktadır.

 

Aşağıdaki TABLO 2 ise bize GAP Bölgesi'nin genelinde nüfus artış hızlarının Türkiye geneli ile bir kıyasını vermektedir. Bu tabloda 1997 nüfus sayım sonuçlarına göre en çarpıcı sonucun, GAP Bölgesinde bucak ve köylerdeki nüfusun son derece hızlı bir şekilde azaldığının gözlenmesidir. GAP Bölgesindeki toplam nüfus artış oranının Türkiye ortalamasının yaklaşık iki katı olmasına rağmen bucak ve köylerdeki Türkiye ortalamasına yakın bir azalmanın olması göçün yoğunluğuna işaret etmektedir. Bu ise, kırsal alanlardan göç edenlerin kentlerde istihdam edilmesi gereken atıl iş gücünü hızla arttırdığına işaret etmektedir.

 

TABLO : 2 GAP BÖLGESİ NÜFUS ARTIŞ HIZI (%0)

 

	1985		1990			1997
	İl-İlçeMerkez	BucakKöy	Toplam	İl-İlçe Merkez	Bucak – Köy	Toplam	İl-İlçe Merkez	Bucak - Köy
GAP	51.3	24.6	39.7	57.9	1.9	26.9	52.4	-5.2
TÜRKİYE	62.6	-10.6	22.9	43.1	-5.6	16.2	31.8	-6.5
Kaynak : T. C. DİE, GAP İl İstatistikleri 1950 – 1996, Ankara, s. 4. ve T.C. DIE, 1997 Genel Nüfus Sayım Sonuçları

 

Kırsal alandaki yoğun göçün bir kısmının GAP İlleri, bir kısmının ise yöre dışı iller tarafından emildiği düşünülmektedir. Bu sürecin sosyolojik sonuçlarını ortadan kaldırmak için yörede istihdam yaratıcı yatırımların arttırılması, alt yapı yatırımlarının hızlandırılması gerekliliği açık bir şekilde kendini göstermektedir. Ayrıca bu durum yörede geleneksel sektörlerin (hayvancılık gibi) bir dağılmayla yüz yüze olduğuna da işaret etmektedir.

 

• Proje tamamlandığında Türkiye toplam su potansiyelinin %28'i kontrol altına alınacak.
  • Çukurova'nın 4.5 katı olan 1.7 milyon hektar alan sulanacak.
  • 7.460 megavatın üzerinde bir kurulu güç kapasiteyle yılda 27 milyon kilovat/saatlik hidroelektrik enerjisi üretilmesi sağlanacak.
• Parasal olarak ifade edilirse GAP'ta 1997 yılında üretilen enerjinin karşılığı yaklaşık 1 milyar 356 milyon ABD Doları'dır.
• GAP sulama projeleri tamamlandığında bölgede;
  • Ekonomik hasıla 4.5 misli artacak.
  • Bölge nüfusu 9-10 milyona ulaşacak.
  • 3.5 milyon insana iş olanağı yaratılacak.
  • Arpa üretimi % 43,
  • Pamuk üretimi % 600,
  • Domates üretimi %700,
  • Mercimek üretimi %250,
  • Sebze üretimi % 167

oranında artması beklenmektedir.

 

GAP Master Planı'nın baz alındığı 1985 yılı temelinde GAP Master Planı projeksiyonları incelendiğinde GSBH'nin (Gayri Safi Bölgesel hasıla) yılda %7.7 artması,

 

sektörler bazındaki artışın ise şöyle olacağı beklenmektedir.

 

• Tarım Sektöründe % 4.9
• Sanayi Sektöründe % 10.0
• İnşaat Sektöründe % 6.6
• Hizmet Sektöründe % 9.0

 

Bölge ekonomik yapısındaki değişimle;

• Tarımın payı % 40 ‘dan %25'e gerileyecek,
• Sanayiinin payı % 16'dan %24'e yükselecek,
• Hizmetler sektörünün payı %37'den %47'ye yükselecek,
• Kişi başına Gayri Safi Bölgesel Hasıla ise 1997 yılı fiyatlarıyla yaklaşık iki kat artarak 235 milyon TL. olacak,
• Bölge nüfusu % 3.9 oranında büyüyecek,
• İstihdam % 4.0 oranında büyümesi beklenmektedir.

 

2.2.  GAP ve Sanayileşme

 

Güneydoğu Anadolu Projesinin kalkınma hedef ve stratejilerinin gerçekleşmesi ile Bölge sanayiine yönelik girişimciliğin ümit verici olması beklenmektedir. Bu beklentilerin temeli ise GAP Master Planındaki projeksiyonlardan elde edilen veriler oluşturmaktadır. Daha önceki açıklamalarda da belirtildiği gibi; Sanayii sektöründe %10.0 oranında bir artışın olacağı ve bu artış ile sanayiinin bölge ekonomik yapısındaki payının %16'dan %24'e yükseleceği beklenmektedir. Bölgede bulunan organize sanayi bölgelerine yönelik veriler Tablo : 3'de yer almaktadır.

  

TABLO : 3 GAP BÖLGESİNDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ

 

Organize Sanayi Bölgeleri	Yatırım Prog. Alınma Tarihi	Tamamlanma Tarihi	Alan (ha)
Gaziantep	1971	1983	260
Mardin	1976	1992	300
Gaziantep II	1987	1997	500
Gaziantep I. Arıtma	1996	1997	---
Kilis	1991	1999	90
Nizip	1991	2000	100
Gaziantep III	1994	1998	540
Gaziantep II. Arıtma	1998	2001	---
Gaziantep IV	1997	2000	1170
Mardin Arıtma	1998	2001	---
Şanlıurfa II	1997	2002	1134
Şanlıurfa I. Arıtma	1998	2001	---
Şanlıurfa I	1991	1998	286
Siirt	1991	2000	100
Batman	1991	2000	100
Adıyaman	1991	2000	150
Diyarbakır	1991	2002	758
Şırnak	1998	1999	Etüt
Kaynak : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 1998 Yılı Yatırım Programı

 

GAP İdaresince yapılan araştırmalarda daha önce buğday, arpa ve mercimek ağırlıklı olan tarımsal yapının pamuk, mısır, yerfıstığı, ayçiçeği, kuru fasulye ve sebze gibi tarımsal sanayiine girdi sağlayacak bir yapıya dönüşmesi beklenmektedir.Ancak bölgenin yatırımlar açısından cazip duruma getirilmesi gerekmektedir. Bunun için geliştirilen politikaları da üç başlık altında toplamak mümkündür.

 

• Teşvik sisteminin yaygınlaştırılması,
• Kamu yatırımlarına önem verilmesi. (yatırımcının güvenini sağlamak için)
• Organize Sanayi ve Küçük Sanayi bölgelerinin kurulmasıdır. Bunun takiben ise, orta ve küçük işletmelerin teşvik edilerek geliştirilmesidir.

Bölgenin yurtiçi ve yurtdışı yatırımcılara cazip duruma getirilmesinde teşviklerin arttırılması önemli bir faktör olarak belirlenmiştir. Tablo 4'de yatırım teşviklerinin sektörel dağılımı ile ilgili veriler yer almaktadır.

  

TABLO 4 : GAP BÖLGESİ YATIRIM TEŞVİKLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI

 

Sektörler	Belge sayısı	%
Tarım	771	30
Madencilik	26	1
İmalat	1278	50
Hizmetler	485	19
Toplam	2560	100
Kaynak : GAP İdaresi, 1997 Yılı Faaliyet Raporu, 1998.

 

Tablo 4.'den de anlaşıldığı üzere teşvik belgelerinin % 50'si imalat sektörüne verilmiştir. GAP'ta mevcut imalat sanayi işletmeleri ile ilgili veriler Tablo 5'de yer almaktadır.

 

TABLO 5 : GAP BÖLGESİ İMALAT SANAYİİN SEKTÖREL DAĞILIMI

 

	İşletme		İstihdam
Sektör Adı	Sayısı	%	Sayısı	%
Kağıt ve Kağıt Ürünleri	8	2	260	1
Taş ve Toprağa Dayalı İmalat	32	6	2.622	8
Metal Eşya, Makina Teçhizat İmalatı	44	8	1.154	4
Kimya, Petrol, Kauçuk, Plastik Ürün. İmalatı	77	15	2.955	9
Gıda İmalatı	154	30	4850	15
Tekstil, Giyim ve Deri İmalatı	201	39	19.754	63
Toplam	516	100.0	31.595	100.0
Kaynak : GAP İdaresi, 1997 Yılı Faaliyet Raporu, 1998.

  

Tablo 5'deki bulgular incelendiğinde Bölge İmalat sanayii içindeki ve istihdamdaki payı bakımından tekstil, giyim ve deri imalatının öncü sektör durumunda olduğu bu sektörü ise sırası ile gıda ve kimya sektörünün takip ettiği görülmektedir. Ancak bölgedeki imalat sanayiilerinin özellikle tekstil, giyim ve deri imalatı sektörü ile gıda sektöründe yer alan işletmelerin; hukuki, ekonomik, işgücü, kapasite yapılarının incelenmesinin avantaj ve dezavantajları ile sorunlarının açık bir biçimde ortaya konmasının gerekliliği, olduğu görünmektedir.

 

1. GAP İLLERİ SANAYİİ ENVANTERİ PROJESİNİN KAPSAMI

 

Birinci bölümde Güneydoğu Anadolu Projesi kavramsal düzeyde tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ise GAP'ta yapılması planlanan GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesi'nin kapsamı açıklanmıştır.

 3.1 Projenin Amacı : 

Çok sektörlü ve entegre bir kalkınma projesi olan GAP'ın yarattığı sanayileşme motivasyonu ulusal ve uluslar arası sanayileşme düzeyi paralelinde yönlendirebilmek ve geleceğe yönelik projeksiyonlar hazırlamak için gerekli olan verileri elde etmek üzere sanayii işletmelerinin;

 

• Genel Yapılarını,
  • Hukuki Durum,
  • Mali Durum,
  • Organizasyon Yapısı,
  • İşverenlerin Yapısı,
  • Çalışanların Yapısı,
• Teknolojik yapılarını,
• Ticari Yapılarını,
  • İthalat
  • İhracat
  • Üretim
  • Kapasite
• Gelecek İçin Planlarını
• Beklentilerini

 

Ortaya koyacak düzeyde bir sanayi envanteri hazırlamak.

 3.2 Projenin Yeri ve Süresi : 

Proje GAP Bölgesinde yer alan; Adıyaman, Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa, Batman, Gaziantep, Kilis, Siirt, Şırnak illerinde bulunan tüm sanayi işletmelerini kapsamaktadır. Projenin süresi bir (1) yıldır.

 3.3 Projenin Ulusal ve Uluslar Arası Düzeydeki Gelişme Programına Uygunluğu 

GAP Bölgesi Sanayi Envanteri Hazırlama Projesinin ele alınmasında etki eden faktörler sırası ile şunlardır.

 

1. Faktör : Türkiye artık günümüzde en hızlı kalkınan on ülke arasında yer almaktadır. Ancak UNDP'nin 1990 yılından itibaren yayınladığı "İnsani Kalkınma Raporları" ve Türkiye'de yayınlanan ulusal raporlar incelendiğinde ulusal düzeydeki bu hızlı kalkınmanın temelinde dengesiz bir kalkınma olduğu görülmektedir. Bu dengesiz kalkınmanın temelinde ise AR-GE çalışmalarının yetersizliği, düzgün bir veri tabanının eksikliği başta gelmektedir. İşte, her ne kadar ulusal düzeyde AR-GE çalışmalarının yetersizliği hissedilmekte ise de, şu anda çok sektörlü ve entegre bir proje olan GAP'ın sağlıklı yürümesi için GAP Sanayi Envanterinin hazırlanmasına gereksinim vardır. Bu envanter özelde GAP Bölgesi, genelde ise bölgeler arası dengeli, eşitlikçi, katılımcı bir kalkınma stratejisi için önemli bir eksikliği gidereceği beklenmektedir.
2. Faktör : 7. Beş Yıllık Kalkınma Planında (1996-2000) "insan kaynaklarının geliştirilmesi" ve "bölgeler arası dengelere ulaşılması" Türkiye'nin önümüzdeki beş yıl içerisinde hedeflere ulaşmada gerekli görülen yapısal değişmenin GAP Bölgesinde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Bölgede yapılacak bir envanter çalışması mevcut durumu açığa kavuşturacağı gibi, geçmiş durumla kıyası olanaklı kılacaktır. Böylece 7. Beş Yıllık Kalkınma Planındaki hedeflere ne derece ulaşıldığı gözlenecek,  gelecekte oluşturulan hedeflere de envanter çalışması bir alt yapı oluşturacaktır.
3. Faktör : Plan hedefte yer alan çalışmaların GAP'ta yarattığı sanayileşme motivasyonunu ulusal ve uluslar arası sanayileşme düzeyi paralelinde yönlendirebilme, bölgeler arası mevcut eşitsizliği azaltmak için önemli bir hamle yapmanın sorumluluğu ve gerekliliği.
4. Faktör : RİO Konferansındaki GÜNDEM 21'in gelişmekte olan ülkelerde sürdürülebilir kalkınmanın hızlandırılması için uluslar arası işbirliği ve buna bağlı politikalar ve içeriğinde yer alan üç temel ağırlık noktası olan;
   • Kamu yatırımlarının kalkınmaya yönelik çalışmalar,
   • Özel sektör yatırımlarının desteklenmesi ve teşvik edilmesi,
   • Halk katılımının sağlanması ve yönlendirilmesinin acilliği.

 

1. Faktör : 1997 genel nüfus sayım sonuçlarına göre bölgede özellikle kırsal alanda çarpıcı oranda bir göçün söz konusu olduğu gözlenmektedir. Öte yandan GAP Projesi çerçevesinde başta Tarım ürünleri olmak üzere bölgede hammadde ve geleneksel ürün ve üretim faaliyetlerinde bir değişme yaşanacağı gözlenmektedir. Bir yandan kente göç ile atıl bekleyen iş gücünü istihdam etmek, bir yandan da yörede hızla yeniden oluşan hammadde kompozisyonuna uygun üretim alanlarına yönelmek çözümü ivedi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu envanter çalışmasının, özellikle yöre imalat sanayiine ve yörede yatırım yapacak sanayiciye yapılacak yatırımların nereye yönelmesi gerektiği konusunda ışık tutacağı düşünülmektedir.

  3.4 GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesinin Genel Hedefleri : 

Daha önceki bölümlerde ülkenin hızla gelişen on ülke arasında yer almasına karşın dengesiz geliştiği (Bkz: UNUP Raporları), kalkınma sürecinin yavaşlığı ve bölgeler arası eşitsizliklerin sürdüğü (Bkz: 7. BYKP), açıklamalar arasında yer almaktaydı. Konuya bu bakış açısı içerisinde bakıldığında; Güneydoğu Anadolu Projesinin hedeflerine ulaşması, kalkınmanın eşit, bölgeler arası  dengesizliği ortadan kaldırması ve halk katılımının sağlanması; bölgenin sanayi, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısının bilimsel olarak değerlendirilmesi ve sağlam veri tabanı üzerinde oturtulması ile mümkündür.

 

Bu çerçeve içerisinde ele alınan "GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesi" genel anlamda aşağıdaki hedefleri içermektedir.

 

• Bölgeler arası eşit dengeli kalkınmanın sağlanması için mevcut kalkınma potansiyelini ortaya koymak, bölgedeki yerel dinamikleri yakalamak,
• İstikrarlı büyüme, ihracatın gelişmesi için ulusal plan hedeflerine bilimsel düzeyde katkı sağlamak,
• Ekonomik gelişmeye paralel olarak sosyo gelişmelere projeksiyon hazırlamada veri düzeyinde katkı sağlamak,
• Mevcut ve gelecekteki sanayileşmeye yönelik insan kaynağı gereksinimini saptamada yardımcı olmak,
• Üretkenliğin, üretken istihdamın ve sanayileşme hızının arttırılması için ipuçları yakalayabilmek,
• Uluslar arası planda meydana gelen hızlı değişimlere uyum sağlamada bölge sanayiine yönelik öneriler geliştirmek,
• Bölgeye ilişkin iktisadi ve sosyolojik genel sorunları tanımlamaktadır.

  3.5 GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesinin Özel Hedefleri : 

Yukarıdaki genel hedefler doğrultusunda projenin özel hedefleri şöyledir.

• Bölgenin sanayi envanterini ve haritasını çıkarmak,
• Yerel hammaddeleri kullanan ihtiyaca yönelik sanayileri saptamak,
• Bölge kapsamındaki illerde en az bir tane stratejik sanayi saptamak,
• Saptanacak sanayi ve stratejik sanayiler için insan kaynakları ihtiyacı ve niteliğini belirlemek,
• Stratejik sanayilere bölgeler arası ve uluslar arası platformlarda yer alabilecekleri düzeyde öncü sanayilere teknoloji önermektedir.

   3.6 GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesinin Gerekçeleri : 

GAP Sanayi Envanteri Hazırlama Projesi;

 

• GAP'ın amacına ulaşması, bölgenin sanayi, ekonomik, sosyal, kültürel yapısının bilimsel olarak değerlendirilmesi ile mümkündür. Bu proje sanayi envanterini hazırlaması bakımından,
• GÜNDEM 21'in gelişmekte olan ülkelerde kalkınmanın hızlandırılması için uluslar arası işbirliği ve buna bağlı politikaların içeriğinde yer alan ağırlık noktalarının gerçekleştirilmesine katkı sağlanması bakımından,
• Bölgeler arası eşit ve dengeli kalkınmanın sağlanması için bölge içi sanayii dinamiklerini ortaya çıkarması bakımından,
• Bölgedeki öncü sektörlerin gelecekteki varlıklarını sürdürebilme durumlarına ipuçları yakalanması bakımından,
• Öncü ve stratejik sanayiiler için insan kaynağı ve niteliği saptanması bakımından,
• Bölgedeki geleneksel imalat sanayiini tespit ve geleneksel üretimin (zanaatın) korunması ve teşviki bakımından,
• GAP projesi çerçevesinde değişen bölgesel ürün kompozisyonuna uygun daha fizibil yatırım yapılması bakımından,
• Bölge insanının ve bölgenin; istihdam, altyapı, eğitim, sağlık gibi özel olarak ekonomik ve sosyolojik ihtiyaçlarının tespiti bakımından,
• Her şeyden önemlisi bölgenin sanayi potansiyelinin tam değerlendirilmesine yönelik olarak, bugüne kadar bölgede sanayi sektörüne ilişkin bir envanter çalışmasının yapılmamış olmasından dolayı bölgenin sanayii potansiyeli teknik, ekonomik, sosyal, çevresel koşullarının tam olarak ortaya çıkartılması açısından önemli ve gereklidir.

 

GAP İlleri Sanayi Envanterinin hazırlanmasında şu sayıltılarla çalışmalara başlanmıştır.

 

• Seçilen araştırma yöntemi GAP İlleri Sanayi Envanteri Hazırlama Projesinin amacına uygundur.
• GAP İlleri Sanayi Envanteri Hazırlama Projesi için proje kapsamındaki illerdeki firmalar bölge sanayisini temsil edecek niteliktedir.
• İşletme yetkililerine yanıtlanmak üzere verilen "Envanter Bilgi Formu" mevcut durumlarını ortaya koyacak kapasitededir.

 

GAP İlleri Sanayi Envanteri Hazırlama Projesi;

• GAP içerisindeki illeri ve illerdeki her sektörde yer alan firmaları kapsamaktadır.
• Araştırma sonucunda elde edilen bulgular Envanter Bilgi Formunda yer alan sorular ile sınırlıdır.
• Sektör sınıflamaları DİE'nin "US 97 Ulusal Faaliyet ve Ürün Sınıflaması, US-97 / ISIC, Rev. 3 Ana Gruplar" daki kodları ile sınırlıdır.

 

4. YÖNTEM 

GAP İlleri Sanayi Envanteri TMMOB Makina Mühendisleri Odası "GAP ve Sanayi Kongresi" için hazırlanmıştır. Projenin yürütülmesinde bilgi tarama ve alan araştırma yöntemi uygulanmıştır. Araştırma GAP Projesi içerisindeki iller ve her sektörde yer alan;

 

Adıyaman                        :                        510

Batman                        :                        257

Diyarbakır                        :                        659

Gaziantep                        :                        22

Kilis                        :                        ---

Mardin                        :                        224

Siirt                        :                        72

Şanlıurfa                        :                        455

Şırnak                        :                        4

 

olmak üzere toplam 2203 firmayı kapsamaktadır.

 

Proje kapsamındaki firmalara ait veriler 58 sorudan oluşan "Envanter Bilgi Toplama Formu" ile elde edilmiştir. Envanter Bilgi Toplama Formu proje kapsamındaki firmalara TMMOB Makina Mühendisleri Odası Diyarbakır ve Gaziantep Şube yetkililerince organize edilerek uygulanmıştır. Elde edilen bilgilerle Excell ortamında veri tabanı oluşturulmuştur.

 

Yapılan madde analizi sonucunda; s. 10, s. 17, s. 19, s. 20, s.21, s.22, s.24, s.25, s.30, s.35, s.46, s.47, s.55 numaralı sorulara yanıt alınmadığı saptanmıştır. Bu saptamalar doğrultusunda proje bulgularında kullanılmak üzere 97. madde; envanter bilgilerinde kullanılmak üzere;

 

• Firmalara İlişkin Genel Bilgiler
• Firmalara İlişkin Mali Rakamlar
• Firmaların İşveren ve İşgören Durumu
• Firmaların Üretim ve Pazar Durumu

 

olmak üzere toplam 4 ana başlık ve onun içeriği alt başlıklar oluşturulmuştur. Proje bulgularında kullanılmak üzere saptanan 97 madde SPSS ortamında değerlendirilmiştir. Değerlendirmede tek seçenekli durumlarda 2203 firma üzerinden işlem yapılmış, birden fazla seçeneğin tercih edildiği durumlarda her seçenek 2203 firma üzerinden tek tek işleme alınmıştır. Sonuçlar; frekans, toplam içinde yüzde, cevap verenler içinde yüzde, cevapsız başlıkları altında elde edilen bulgulardan tablolar oluşturularak proje raporu, envanter bilgilerinden yararlanılarak "GAP İlleri Sanayi Envanteri" hazırlanmıştır.

 5. GAP İLLERİ SANAYİ ENVANTERİ ile İLGİLİ ARAŞTIRMA BULGULARI 

Bu kısımda GAP İlleri Sanayi Envanteri Araştırma Raporuna İlişkin "41" tablodan oluşan firmaların;

• Genel Durumlarına
• Mali Durumlarına,
• İşveren ve İşgören Özelliklerine,
• Üretim – Pazar Durumlarına

yönelik bulgular yer almaktadır.

  

TABLO 6 : FİRMALARIN KURULUŞLARINDAKİ FAALİYET ALANLARININ DAĞILIMI

 

Sektör Adı	Sayı	%
Hayvancılık	5	0,2
Ormancılık	5	0,2
Tetkik Arama Hariç Petrol vb.	3	0,1
Metal Cevheri Madenciliği – Demir	1	0,1
Kum – Kil Taşocakçılığı	2	0,1
Gıda Ürünleri – İçecekler	152	6,9
Tütün Ürünleri	1	0,0
Tekstil Ürünleri	269	12,2
Kürk Hariç Diğer Giyim Eşyaları	12	0,5
Deri	7	0,3
Ağaç Mantar Ürünleri Mobilya Hariç	147	6,7
Kağıt ve Kağıt Ürünleri	1	0,0
Kitap-Broşür Basım	3	0,1
Kömür	1	0,0
Kimyasal Ürünler İmalatı Boya vb.	6	0,3
Plastik ve Kauçuk Ürünleri	37	1,7
Metalik Olmayan Mineral Ürünler	96	4,4
Ana Metal Sanayii	103	4,7
Makina Teçhizat Hariç İmalatı	231	10,5
Makina Teçhizat İmalatı	120	5,4
Elektrikli Makina Teçhizat İmalatı	86	3,9
Haberleşme Cihazları İmalatı	2	0,1
Tıbbi Aletler İmalatı	-	--
Motorlu Kara Taşıtı İmalatı	14	0,6
Mobilya	251	11,4
Yeniden Değerlendirme-Hurdacılık	4	0,2
Elektrik-Su-Gaz-Dolum-Dağıtım	6	0,3
Su Depoları	5	0,2
İnşaat	20	0,9
Motorlu Taşıtlar Onarım-Satışı	474	21,5
Motorlu Taşıtlar Dışındaki Tamirat	61	2,8
Diğerleri	2	0,1
CEVAPSIZ	46	2,8
TOPLAM	2203	100

 

TABLO 7 : FİRMALARIN HUKUKİ YAPILARININ DAĞILIMI

 

		SAYI	Toplam içinde %	CevapVerenlerİçinde %
A	Özel Şirketler	1781	80,8	90,0
	Kamu	203	9,2	10,0
	Cevapsız	219	9,8	100
	TOPLAM	2203	100
B	Anonim	85	3,2	22
	Limited	123	5,6	31
	Ferdi Mülkiyet	163	7,4	42
	Diğer	21	0,9	0,5
	Cevapsız	1811	82,1	100
	TOPLAM	2203	100

  

TABLO 8 : FİRMALARIN KURULUŞ SERMAYELERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde %	CevapVerenlerİçinde %
5.000.000 ve Altı	33	0,8	26,4
5.000.000 – 50.000.000	5	0,1	0,4
50.000.000 – 500.000.000	16	0,6	12,8
500.000.000 – 5.000.000.000	57	2,4	45,6
5.000.000.000 – 50.000.000.000	14	0,5	11,2
Cevapsız	2078	94,3	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 9: FİRMA SAHİPLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ

 

		SAYI	Toplamİçinde%	CevapVerenlerİçinde%
CİNSİYET	K	16	0,7	0,8
	E	1762	80,0	99,2
	Cevapsız	425	19,2	100
	TOPLAM	2203	100
YAŞ	35 Yaş ve altı	845	38,4	48,0
	36-45	575	26,0	32,7
	46-55	223	10,2	12,7
	56 yaş ve üzeri	117	5,2	6,6
	Cevapsız	443	19,2	100
	TOPLAM	2203	100
EĞİTİM	İlkokul	1018	46,2	58,7
	Ortaokul	324	14,7	18,7
	Lise	273	12,4	15,7
	Üniversite ve üstü	62	2,8	3,6
	Eğitimsiz	53	2,4	3,1
	Diğer	4	0,2	0,2
	Cevapsız	469	21,2	100,0
	TOPLAM	2203	100,0

  

TABLO 10: FİRMANIN KURUCU VE KURUCU ORTAKLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplamİçinde%	Cevap verenlerİçinde%
KURUCUSU	1633	74,1	84,4
KURUCU ORTAĞI	301	13,7	15,6
CEVAPSIZ	269	12,2	100,0
TOPLAM	2203	100,0

  

TABLO 11: FİRMA KURUCU-KURUCU ORTAĞININ ÜYE OLDUĞU KURULUŞLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	CEVAPSIZ	TOPLAM
SENDİKALAR	0	-	2203 % 100	2203 % 100
DERNEKLER	497	22,6	1706 % 73,6	2203 % 100
MESLEK ODALARI	478	21,7	1725 % 78,9	2203 % 100
TİCARET VE SANAYİ ODALARI	262	11,9	1941 % 87,5	2203 % 100

  

TABLO 12: FİRMALARIN KÖKENLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde%
Babadan Kalma	274	12,4	12,6
Dededen Kalma	25	1,1	1,1
Daha öncelerden	43	2,0	1,9
Firmayı Ben Kurdum	1588	72,1	72,9
Diğer	247	11,2	11,3
Cevapsız	26	1,2	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 13: FİRMA SAHİBİ-KURUCU ORTAĞININ BU SEKTÖRÜ TERCİH NEDENLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde%
Yurtdışı Deneyimim	14	0,6	0,6
Yurtiçinde Aldığım Mesleki Eğitim ve Deneyimim	1035	47	49,0
Aile Mesleği	486	22,1	23,0
Sektörün Bölgede Gelişme Potansiyeline Sahip Olması	458	20,8	21,7
Yöresel Hammaddenin Bu Sektörde Faaliyet Göstermeye Elverişli Olması	117	5,3	5,5
Cevapsız	93		100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 14: FİRMALARIN KURULU OLDUKLARI ARAZİ BÜYÜKLÜKLERİNİN DAĞILIMI (Metre Kare)

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenler içinde%
100 ve altı	1125	51,1	52,0
100-1.000	842	38,3	38,9
1.000-10.000	117	5,3	5,4
10.000-100.000	62	3,0	3,1
100.000 ve üstü	12	1,8	0,5
Cevapsız	40	1,8	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 15: FİRMALARIN KURULUŞLARI SIRASINDA KURULUŞ SERMAYESİ DIŞINDA KULLANDIKLARI FİNANS KAYNAKLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde%
Kredi	57	2,6	0,95
Teşvikler	3	0,1	0,5
Diğer	-	-	-
Cevapsız	2143	97,3	100
TOPLAM	2203	100

 

TABLO 16: FİRMALARDAKİ TEKNİK PERSONELİN DURUMLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
Makine Mühendislerinin Dağılımı	38	1,7	2165 %98.2	2203 % 100
Diğer Mühendislerin Dağılımı	62	2,9	2141 % 96,9	2203 % 100
Teknisyenlerin Dağılımı	112	5,1	2091 % 94,9	2203 % 100
Ustaların Dağılımı	1995	90,5	208 % 9,4	2203 % 100

  

TABLO 17: FİRMALARIN ÇALIŞANLARINA SAĞLADIĞI HİZMET İÇİ EĞİTİMİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde %
İşletme Bünyesinde Açılan Kurslar	288	13,0	15,0
Mesleki Kuruluşlar Tarafından Verilen Kurslar	206	9,4	10,7
Hizmet İçi Eğitim Veren Kamu Kuruluşları	57	2,6	2,9
Hizmet İçi Eğitim Veren Özel Kuruluşlar	48	2,2	2,5
Hizmet İçi Eğitim Verilmiyor	1320	59,9	68,8
Cevapsız	284	12,9	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 18: FİRMALARDA ÇALIŞAN ÜCRETSİZ AİLE İŞÇİLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde%
1 Kişi	217	9,9	56,0
2 Kişi	90	4,1	23,0
3 Kişi	52	2,4	13,0
4 Kişi	18	0,8	4,6
5 Kişi	8	0,4	2,1
6 Kişi	1	0,1	0,3
7 Kişi	1	0,1	0,3
9 Kişi	1	0,1	0,3
Cevapsız	1815	82,4	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 19: FİRMALARDA ÇALIŞAN PERSONELİN İŞ AKDİ DURUMLARININ DAĞILIMI

 

	Sayı	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde %
İş Akdi Yapılıyor	143	6,4	7,9
İş Akdi Yapılmıyor	1669	89,4	92,1
Cevapsız	104	4,1	100
TOPLAM	2203	100

 

 

TABLO 20: FİRMALARDAKİ SENDİKALILAŞMA DURUMU

 

	SAYI	Toplam içinde%	Cevap verenlerİçinde %
Sendikalı İşçi Var	32	1,5	1,5
Sendikalı İşçi Yok	2135	96,9	98,5
Cevapsız	36	1,6	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 21: FİRMALARDA ÇALIŞAN PERSONELİN ÜCRETLENDİRME DURUMLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Asgari Ücret	901	40,9	42,6
Asgari Ücret+Prim	49	2,2	2,3
Sektörde Geçerli Ücret	287	13,0	13,6
Sendikal ile Yapılan Pazarlıklar Sonucu Belirlenen Ücret	19	0,9	0,9
Çalışanlarla Yapılan Pazarlıklar Sonucu Belirlenen Ücret	636	28,9	30,1
Parça Başı veya Götürü Ücret	221	10,0	10,5
Cevapsız	90	4,1	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 22: FİRMALARIN ÇALIŞANLARINA TEŞVİK İÇİN UYGULADIKLARI YÖNTEMLERİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Prim	634	28,8	30,0
İkramiye	112	5,1	5,3
Hisse	32	1,5	1,5
Diğer	84	3,8	3,9
Yok	1251	56,8	59,2
Cevapsız	90	4,1	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 23: FİRMALARDA UYGULANAN GÜNLÜK ÇALIŞMA SAATLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Günlük 8 Saat Çalışma	1814	82,3	83,0
8 Saat Üstü Ücretli Mesai	306	13,9	14,0
Vardiya Uygulaması	65	3,0	3,0
Cevapsız	18	0,8	100
TOPLAM	2203	100

 

TABLO 24: FİRMALARIN İŞGÜCÜ TEMİNİNDE KARŞILAŞTIKLARI SORUNLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Nitelikli Eleman Eksikliği	1100	49,8	55,7
İşgücü Sirkülasyonunun Yüksekliği	183	7,9	9,3
Tesisin Yerleşim Yerine Uzaklığı	189	8,6	9,6
Diğer Bölgelere Göre Ücret Düşüklüğü	422	19,2	21,4
Bölgeden Diğer Bölgelere Göçün Yüksek Olması	80	3,6	4,0
Cevapsız	229	10,4	100
TOPLAM	2203	100

   

TABLO 25: FİRMALARDA ÜRETİLEN MALLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Doğrudan Tüketici İçin Nihai Mal	1170	53,1	81,3
Başka Üreticiler İçinAra Mal	269	12,2	18,7
Cevapsız	764	34,6	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 26: FİRMALARDA BAŞKA BİR ÜRETİCİ İÇİN ÜRETİLEN MALLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Ana Sanayiine Yönelik	24	1,0	11,5
Yan Sanayiine Yönelik	184	8,4	88,5
Cevapsız	1995	90,6	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 27: FİRMALARIN ÜRÜNLERİNİ PAZARLAMADA UYGULADIKLARI YÖNTEMLERİN DAĞILIMI

 

	SAYI	%	Cevapsız	TOPLAM
Direkt Pazarlama	957	43,4	1245 % 56,5	2203 % 100
Pazarlama Şirketleri Aracılığı	141	6,4	2061 % 93,6	2203 % 100
Sipariş Veren Firmaya Teslim	481	21,8	1721 % 78,2	2203 % 100
Diğer	39	1,8	2164 % 98,2	2203 % 100

 

TABLO 28: FİRMALARIN ÜRETİM KALİTESİNİ SAĞLAMADA KULLANDIKLARI STANDARTLARIN DAĞILIMI

 

	Sayı	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
TSE	229	10,4	18,0
Yabancı Ülke Standartları	13	0,6	1,0
Firmanın Belirlediği Standartlar	1033	46,9	81,0
Cevapsız	928	42,1	100
TOPLAM	2203	100

   

TABLO 29: FİRMALARIN ÜRETİM KALİTESİNİ SAĞLAMADA UYGULADIKLARI YÖNTEMLERDEN FİRMANIN BELİRLEDİĞİ STANDARTLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Şartname	21	1,0	3,2
Teknik Resim	15	0,6	2,3
Örnek Ürün	620	28,1	94,5
Cevapsız	1547	70,2	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 30: FİRMALARIN ÜRETİM YERİ İÇİN SAHİP OLDUKLARI BELGELERİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
İSO Sistem Belgesi	26	1,2	3,8
Ürün İçin Kalite Kontrol Belgesi	530	24,1	77,8
Kalibrasyon	125	5,6	18,4
Cevapsız	1521	69,1	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 31: FİRMALARIN ÜRETTİKLERİ ÜRÜNLER İÇİN UYGULADIKLARI KALİTE BELGELERİNİN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
TSE'den	189	8,5	11,8
Mühendis Odalarından	7	0,3	0,4
Belge Veren Diğer Kurumlardan	125	5,6	7,8
Kalite Belgem Yok	1279	58,1	79,9
Cevapsız	603	27,4	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 32: FİRMALARIN SAHİP OLDUKLARI TEKNOLOJİ KAYNAKLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
Lisans ve Patent Anlaşmaları	39	2,1	2164 % 98,2	2203 % 100
Yurtdışı Şirketlerle Ortak Yatırımlar	14	0,8	2188 % 99,3	2203 % 100
Kopyalama	438	22,1	1765 % 80,1	2203 % 100
Firmanın Orijinal Tasarımı	1115	50,6	1088 % 49,3	2203 % 100

   

TABLO 33: FİRMALARIN SAHİP OLDUKLARI MAKİNA VE DONANIM KAYNAKLARININ DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
Yurt İçinde Üretilmiştir	1410	64,0	793 % 36,0	2203 % 100
Yurt İçinde Monte Edilmiştir	233	10,6	1970 % 89,4	2203 % 100
İthal Edilmiştir	159	7,2	2044 % 92,8	2203 % 100
Firma Kendi Olanaklarıyla Üretmiştir	89	4,0	2114 % 96,0	2203 % 100

  

TABLO 34: FİRMALARIN MAKİNALARININ NİTELİKLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
Tek Amaçlı - Belli Ürün Üretilir	1517	68,9	686 % 31,1	2203 % 100
Değişik Ürün Üretilebilir-Makina Parkının Düzenlenmesi Zor	56	2,5	2147 % 97,5	2203 % 100
Çok Amaçlı-Bir Çok Ürün Üretilir	179	8,1	2024 % 91,9	2203 % 100

  

TABLO 35: FİRMALARIN YURTİÇİ PAZARLARININ DAĞILIMI

 

BÖLGE	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
Ege	26	1,2	2177 % 98,1	2203 % 100
Karadeniz	9	0,4	2194 % 99,6	2203 % 100
Akdeniz	36	1,6	2167 % 98,4	2203 % 100
Doğu Anadolu	95	4,3	2108 % 95,7	2203 % 100
Güneydoğu Anadolu	803	36,5	1400 % 63,5	2203 % 100
İç Anadolu	27	1,2	2176 % 98,6	2203 % 100
Marmara	39	1,8	2164 % 98,2	2203 % 100
Bölgelerarası Fark Yok	136	6,2	2067 % 93,8	2203 % 100

 

 

TABLO 36: FİRMALARIN İHRACAT YAPTIKLARI PAZARLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde%	Cevap Verenlerİçinde %
Batı Avrupa	42	1,9	10,1
Doğu Avrupa	26	1,2	6,3
Kuzey Amerika	176	8,0	42,3
Ortadoğu	20	0,9	4,8
Uzakdoğu	3	0,1	0,7
Türki Cumhuriyetler	10	0,5	2,4
Diğer	139	6,3	33,4
Cevapsız	1787	81,1	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 37: FİRMALARIN EN ÖNEMLİ RAKİPLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ	TOPLAM
AVRUPA Kökenli Rakipleri	25	1,1	2178 % 98,9	2203 % 100
Uzakdoğu Kökenli Yabancı Şirketler	16	0,7	2187 % 99,3	2203 % 100
Firmaların Bulunduğu Şehir ve Bölge Dışından Yerli Şirketler	341	15,5	1862 % 84,5	2203 % 100
Firmaların Bulunduğu Şehir ve Bölge İçindeki Yerli Şirketler	1362	61,8	841 % 38,2	2203 % 100

   

TABLO 38: FİRMALARDA ÜRÜN NİTELİĞİ-MİKTARI-KALİTESİ ile İLGİLİ KARAR VEREN KİŞİ/KİŞİLERİN DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
Firma Sahibi	1299	59,0	904	%41,0	2203	%100
Firma Sahibi + Hissedarlar	156	7,1	2047	% 93,3	2203	%100
Üst Düzey Yöneticiler	242	11,0	1961	%90,1	2203	%100
Üretimde Doğrudan Yer Alan Mühendis – Teknisyen-Ustabaşılar	42	1,9	2161	%98,1	2203	%100
İşveren – Yönetim-Çalışanların Ortak Katılımı	47	2,1	2156	%97,9	2203	%100
Diğer	22	1,0	2181	%99,0	2203	%100

   

TABLO 39: FİRMALARIN İŞ DAĞILIMI KONUSUNDA KARAR MERCİLERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
Firma Sahibi	1293	58,7	910	%41,3	2203	%100
Firma Sahibi + Hissedarlar	159	7,2	2044	% 92,8	2203	%100
Üst Düzey Yöneticiler	247	11,2	1956	%88,8	2203	%100
Üretimde Doğrudan Yer Alan Mühendis – Teknisyen-Ustabaşılar	22	1,0	2181	%99,0	2203	%100
İşveren – Yönetici-Çalışanların Ortak Katılımı	51	2,3	2152	%97,7	2203	%100
Diğer	1	0,0	2202	%100	2203	%100

TABLO 40: FİRMALARIN GAP PROJESİ ÇERÇEVESİNDE GELECEKTE ÜRETMEYİ ve İŞLEMEYİ DÜŞÜNDÜĞÜ ÜRÜNLERE İLİŞKİN YENİ FAALİYET PROJELERİNİN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde %	Cevap Verenler İçinde %
Ölçek büyütme	617	28,0	70,8
Değişik Alanlara Yönelme	243	11,0	27,9
Mevcut Durumlarını Muhafaza Etme	8	0,4	0,9
İşi Bırakma	4	0,2	0,4
Cevapsız	1331	60,4	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 41: FİRMALARIN 10 YIL İÇİNDE YENİ YATIRIM ALANLARINA YÖNELMEDEKİ NEDENLERİNİN DAĞILIMI                                         

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
Sektörün Gelişme Potansiyeli	613	27,8	1590	%72,2	2203	%100
Sektöre İlişkin hammaddelerin Yörede Gelişme Potansiyeli	438	19,8	1765	% 80,1	2203	%100
Yörede Ürüne İlişkin Talep Artışı	551	25,0	1652	%75,0	2203	%100
O Ürüne İlişkin İhracat Potansiyeli	325	14,7	1878	%85,2	2203	%100

  

TABLO 42: FİRMALARIN 10 YIL İÇİNDE YÖNELMEYİ DÜŞÜNDÜKLERİ YATIRIMLARA İLİŞKİN HEDEF PAZARLARIN DAĞILIMI                         

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
GAP	993	45,1	1210	%54,9	2203	%100
Yurtiçi Pazarlar	478	21,7	1725	% 78,3	2203	%100
Yurtdışı Pazarlar	220	10,0	1983	%90,0	2203	%100

  

TABLO 43: FİRMALARIN DEVLETTEN YATIRIM ÖZENDİRİCİ VE DESTEKLEYİCİ UYGULAMALARA YÖNELMESİNİ İSTEDİKLERİ YATIRIM ALANLARININ DAĞILIMI                         

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
Tarım	729	33,0	1474	%66,9	2203	%100
Hayvancılık	685	31,0	1518	% 68,9	2203	%100
Madencilik	273	12,4	1930	%87,6	2203	%100
İmalat Sanayii	1699	77,1	504	%22,9	2203	% 100
Turizm	197	8,9	2006	%91,1	2203	%100
Altyapı ve Diğer Sosyal Amaçlı Yatırımlar	511	23,2	1692	%76,8	2203	%100

 

 

TABLO 44: FİRMALARIN YEREL YÖNETİMLERDEN BEKLENTİLERİNİN DAĞILIMI                             

 

	SAYI	%	CEVAPSIZ		TOPLAM
Altyapı Sağlanması	1374	62,3	829	%37,6	2203	%100
Çevreyi Koruyucu Tedbirlerin Alınması	848	38,5	1355	% 61,5	2203	%100
Kentleşme Sorununun Çözümü	612	27,8	1591	%72,2	2203	%100
Ulaşım Sorununun Çözümü	873	39,6	1330	%60,4	2203	% 100
Atıkların Değerlendirilmesi	543	24,6	1660	%75,4	2203	%100

  

TABLO 45: FİRMALARDA DANIŞMANLIK HİZMETİ YAPAN

ELEMANLARIN DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde %	Cevap Verenler İçinde %
Eleman Var	246	11,1	11,8
Eleman Yok	1841	83,6	88,2
Cevapsız	116	5,3	100
TOPLAM	2203	100

  

TABLO 46: FİRMALARDA DANIŞMANLIK HİZMETİ YAPAN ELEMANLARIN KAYNAĞININ DAĞILIMI

 

	SAYI	Toplam İçinde %	Cevap Verenler İçinde %
Meslek Odaları	7	0,3	2,8
Üniversiteler	9	0,4	3,9
Konusunda Uzman Kişiler	215	9,8	85,3
Özel Danışmanlık Şirketleri	7	0,3	2,8
Diğerleri	14	0,6	5,5
Cevapsız	1951	88,6	100
TOPLAM	2203	100

  

1. GAP İLLERİ SANAYİ ENVANTERİ ile İLGİLİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI

 

GAP İlleri Sanayi Envanteri ile ilgili yapılan araştırma sonucunda aşağıdaki bulgular saptanmıştır:

 

• Firmaların kuruluşundaki faaliyet alanlarının öncelikle motorlu taşıt onarımı, tekstil, mobilya, makina teçhizat hariç diğer imalat sanayi, gıda ürünleri – içecekler, mobilya hariç ağaç ürünleri sektörleri olduğu; bugünkü faaliyet alanlarının ise sırası ile motorlu taşıt onarımı, gıda ürünleri, makina teçhizat hariç diğer imalat sanayi, mobilya tekstil, mobilya hariç ağaç ürünleri sektörleri olduğu saptanmıştır.
• Firmaların çoğu ferdi mülkiyet yapısı içerisinde özel firmalardır.
• Firmaların kuruluş sermayeleri 500 milyon ile 5 milyar arasında bir dilimde yoğunlaşmaktadır.
• Firma sahipleri erkek, 35 yaşın altında, ilkokul mezun ve firma sahibi konumundadırlar.
• Firma sahipleri içerisinde sendikalı bulunmayıp dernek ve meslek odası üyeleri vardır. Firmayı kendi kuranlar çoğunlukta olup,sonraki firma kökeni babaya dayanmaktadır. Firmalar içinde bulundukları sektörü yurtiçinde aldıkları deneyim ve mesleki eğitim nedeniyle tercih etmişlerdir. Firmaların bulundukları arazi büyüklükleri 100 metrekare ve altındadır. Kuruluş sermayesi dışında en fazla kredi kullanmışlardır.
• Firmalarda en fazla usta bulunmakta, makina mühendisi yok denecek düzeyde istihdam edilmektedir.
• Firmaların yarıdan fazlasında firma çalışanlarına hizmet içi eğitim verilmemektedir.
• Firmaların çoğunda 1-3 arasında ücretsiz aile çalışanları vardır.
• Firmalar çalışan personele iş akdi yapmamakta, çalışanlar arasında sendikal işçi bulunmamaktadır.
• Firmalarda çalışan personele asgari ücret üzerinden ücret ödenmektedir. Çalışanlara teşvik için genelde hiçbir yöntem uygulanmamakta, uygulananlar içerisinde pirim tercih edilmektedir.
• Firmalarda günlük 8 saat çalışma saati uygulaması yaygındır.
• Firmalar işgücü temininde sırası ile nitelikli eleman, ücret düşüklüğü vb. sorunlarla iç içe yaşamaktadır.
• Firmalarda çoğunlukla doğrudan tüketici için nihai mal ve yan sanayiine yönelik üretim yapılmaktadır.
• Firmalar ürünlerini pazarlamada direkt pazarlamayı tercih etmekte, firmanın belirlediği standartlara göre örnek ürün üzerinde ürün kalitesi sağlanmaktadır.
• Firmalar en fazla ürün için kalite kontrol belgesine sahiptirler. Sahip oldukları kalite belgelerini ise TSE'den almışlardır.
• Firmaların sahip oldukları teknoloji kaynağı kopyalama, makinaları yurt içinde üretilmiş, tek amaçlı belli bir ürüne yöneliktir.
• Firmaların yurtiçi pazarları çoğunlukla Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yurtdışı pazarları ise cevap verenler arasında Kuzey Amerika'dır.
• Firmaların en önemli rakipleri bulundukları şehir ve bölge içindeki yer alan yerli şirketlerdir.
• Firmalarda ürün niteliği-miktarı hakkında ve iş dağılımı konusunda karar veren kişiler firma sahipleridir.
• Firmaların GAP projesi çerçevesinde yeni faaliyet projeleri yoktur. Görüş belirtenler arasında çoğunluğu ölçek büyütmeyi tercih etmektedirler.
• Firmaların 10 yıl içinde yeni yatırım alanlarına yönelme nedenlerinin başında bulundukları sektörün gelişme potansiyelinin yüksekliğini belirtmekte, gelecekte GAP çerçevesindeki pazarlara yönelmeyi hedeflemektedirler.
• Firmalar, devletten imalat sanayiine yönelik yatarım özendirici ve destekleyici alanlara yönelmesini, yerel yönetimlerden alt yapı sağlamasını beklemektedirler.
• Firmalarda danışmanlık hizmeti yapan eleman yoktur. Olanların içerisinde en önemli kaynağı konusunda uzman kişiler oluşturmaktadır.