Yayına Giriş Tarihi: 10.08.2015  Güncellenme Zamanı: 10.08.2015 09:30:42  Yayınlayan Birim: GENEL MERKEZ  
 

Madenlerde yaşanan katliamlarla çok sayıda can kaybına yol açan iş cinayetlerinin bir kısmının görünür ilk nedeni Grizu patlamalarıdır. Ancak işyerlerinde ya da madenlerde meydana gelen patlamalar sadece grizu patlaması kaynaklı değildir. "İşyerlerindeki yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımlar" "patlayıcı ortam" oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizatların (makine, alet, elektrik sistemi vb.) belirli özelliklerde olması gerekir. Nitekim teçhizatların üretimi, piyasaya arzı, montajı, kullanımı, onarımı kurallara bağlanmıştır. Avrupa Birliği mevzuatı çerçevesinde düzenleme yapılmış olan ülkemizde, söz konusu teçhizatın belgelendirilmesi, piyasaya arzı ve piyasa gözetimi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı‘nın; işyerlerinin işçi sağlığı ve güvenliği üzerine denetimi de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın sorumluluğundadır. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi için başka düzenlemeler de bulunmakla beraber başlıca iki yönetmelik esastır. Bunlardan "Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (94/9/AT) (ATEX 95)"te, esas olarak, "teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esaslar" belirlenmektedir. Bu yönetmelik kapsamındaki görevler Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yerine getirilmektedir. "Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik" (ATEX 137) ise esas olarak "çalışanları sağlık ve güvenlik yönünden işyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden korumak için alınması gereken önlemlere ilişkin usul ve esasları" düzenlemektedir. Bu yönetmelik kapsamındaki görevler de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın sorumluluğundadır.

4 Ağustos 2015 tarihli Resmi Gazete‘de yayımlanan ve 13.07.2015 tarihli 2015/7966 sayılı Kararnamenin Eki başlıklı Bakanlar Kurulu kararında; "Grizu gazı ve/veya yanıcı gazlar veya tozlar nedeniyle muhtemel patlayıcı ortama sahip yeraltı kömür ocakları ile bu tip madenlerin yerüstü tesislerinde bulunan teçhizat ve koruyucu sistemlerden, "Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)"te belirtilen I. Grup Teçhizat kategorisine uygun olarak sertifikalandırılmamış olanlar en geç 31/12/2019 tarihine kadar alınan Yönetmelik hükümlerine uygun teçhizat ve koruyucu sistemlerle değiştirilir" hükmü bulunmaktadır. Birinci fıkrada belirtilen değişiklikler yapılıncaya kadar hali hazırda grizu gazı ve/veya yanıcı gazlar veya tozlar nedeniyle muhtemel patlayıcı ortama sahip yeraltı kömür ocakları ile bu tip madenlerin yerüstü tesislerinde bulunan ve "Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT) (ATEX 95)" kapsamında sertifikalandırılmamış olan teçhizat ve koruyucu sistemler iki yıl içerisinde bu alanda akredite uygunluk değerlendirme kuruluşlarına incelettirilerek, her türlü sorumluluğun işverende olması ve uygunluk değerlendirme kuruluşu tarafından ilgili mevzuat ve standartlara göre söz konusu teçhizat ve koruyucu sistemlerin temel güvenlik gereklerini karşıladığına ve işyerinde kullanılabileceğine dair "Durum Tespit ve Değerlendirme Raporu" verilmesi kaydıyla kullanılmaya devam edebilecektir. İkinci fıkrada ise "Durum Tespit ve Değerlendirme Raporu" düzenleninceye kadar, "grizu gazı ve/veya yanıcı gazlar veya tozlar nedeniyle muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere ulusal veya uluslararası standartlara uygun olarak imal edilmiş exproof (patlamaya dayanıklı) teçhizat ve koruyucu sistemleri kullanan yeraltı kömür işletmeleri her türlü sorumluluğun işverende olması kaydıyla faaliyetine devam edebilir" denilmektedir. Bu kararın 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanunun 5. maddesine göre, kararlaştırıldığı da belirtilmektedir.

Bu noktada aşağıdaki hususları kamuoyunun dikkatine sunmak gerektiğini düşünüyoruz.

• 4703 sayılı Kanunun 5. maddesi ile Bakanlar Kuruluna verilen yetki, "Piyasaya arz edilecek yeni ürünlerin, kullanılmış olmakla birlikte değişiklik yapılarak piyasaya tekrar arz edilmesi hedeflenen ürünler ile Avrupa Birliği üyesi ülkeler dışındaki ülkelerden ithal edilen eski ve kullanılmış ürünlerin ilgili teknik düzenlemeye uygun olması"nı sağlamaya yöneliktir. Oysa kararname, işyerlerinde mevcut olan ekipmanlara ilişkindir, 4703 sayılı Kanun ile Bakanlar Kuruluna böyle bir yetki verilmemiştir.

• Kanun ile verilen yetki ürünlerin güvenli olmasının sağlanmasını amaçlarken, kararname ile işyerlerinin en az dört yıl daha güvensiz olmasına izin verilmektedir.

• Kararname ile getirilen, "Durum ve Tespit Değerlendirme Raporu"nun hiçbir anlamı ve geçerliliği yoktur. Zira Kararnamede sözü edilen "uygunluk değerlendirme kuruluşları"nın bu konuda yetkisi bulunmamaktadır. Bunun yanında, işyerlerinin en az iki yıl daha güvensiz koşullarda çalışması kabul edilmektedir.

• Kararname ile işverenlere hem iki ile dört yıl süre verilmekte hem de "sorumluluk işverendedir" denilmektedir. Dolayısı ile işyerlerinin güvensizliği ve bunun sürekliliği kabul edilmektedir. Bu noktada, ileride yaşanacak sorunlarda sorumluluğun sadece işverenlerde değil, aynı zamanda bu kararnamede imzası olanlarda olacağı bilinmelidir. Ayrıca bu konu yalnızca sorumluluk bazında ele alınamaz; zira önemli olan patlamaların meydana gelmemesi, insanların hayatlarını kaybetmemesidir. Oysa Kararname ile patlamaya ve can kayıplarına razı olunmaktadır.

• Özel teçhizat sadece madenlerde değil, patlayıcı ortam oluşabilecek tüm işyerlerinde kullanılmaktadır. Ancak erteleme sadece maden ocaklarına ilişkindir. Kararnamenin arka planında yatan gerçek, teçhizatın uygun olmaması nedeni ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişlerince kapatılan maden ocaklarının açılmasına ve sahiplerinin AKP ye yakınlığı bilinen Amasra‘daki maden ocağının Çin‘den ithal ettiği teçhizata izin verilmesine yöneliktir.

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesindeki İş Müfettişleri, konuya "6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu", "Çalışanların, Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik", "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği", "Makine Emniyet Yönetmeliği", "İşyerlerinde Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği" başta olmak üzere yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde yaklaşmak zorundadırlar. İş Müfettişleri, "patlayıcı ortamlarda kullanıma elverişli olmayan teçhizat kullanımı" nedeni ile kapatılmış olan maden ocaklarının açılmasına yönelik karar vermemeli, işyerlerinde yapacakları denetimlerde hiçbir geçerliliği olmayan dört yıllık geçiş süreci düzenlemesine göre davranmamalı; bu kararın alınmasında etkin olan "lobi faaliyeti yürüten kuruluşların" taşeronu konumuna düşmemelidir.

• Kararnamede imzası olanlar; madenlerde kullanılan teçhizatın uygun olmaması nedeni ile oluşabilecek patlamalarda sorumluluğu üzerlerine almaktadırlar.

Ali Ekber Çakar

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Başkanı

ODAMIZ