Yayına Giriş Tarihi: 19.01.2011  Güncellenme Zamanı: 19.01.2011 10:54:51  Yayınlayan Birim: KAYSERİ ŞUBE  
 

İş Sağlığı ve Güvenliği Alanındaki Yapısal Sorunlar Aşılmalı!

İş sağlığı ve güvenliği (İSG) konusunda kongreler düzenleyen, eğitim, periyodik kontrol, teknik ölçüm ve yayın faaliyetlerinde bulunan TMMOB Makina Mühendisleri Odası ilgili mevzuat, uygulama sorunları ve istatistiki verileri İş Sağlığı ve Güvenliği Oda Raporunda ayrıntılı olarak yorumlamakta ve çözüm önerilerini kamuoyu ile paylaşmaktadır.

Türkiye`nin İSG mevzuat ve politikaları yapısal olarak sorunlu

Türkiye`nin bu alandaki yapısal sorunları; 4857 sayılı İş Yasası ve 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun gerekli denetimleri esnetmesi, ilgili yönetmeliklerdeki sorunlar, mühendislik ve hekimlik uygulamalarına ilişkin yasal eksikler, kadın ve çocuk emeği sömürüsü ile kayıt dışı istihdamın büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle iş kazaları ve meslek hastalıkları açıklanan resmi verilerden çok fazladır ve ülkemiz iş kazalarında Avrupa ve dünyada ilk sıralarda yer almaktadır.

İSG önlemleri çalışma yaşamının bütününü kapsamıyor

5763 sayılı yasa ve İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik uyarınca, İş Yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi oluşturma zorunluluğu, en az 50 işçiyi devamlı çalıştıran işyerlerine getirilmiştir. Fakat bu önlem toplam işyerlerinin ancak % 1,6`sını kapsamaktadır. En az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü de yalnız sanayiden sayılan işler için getirilmiştir. Yönetmelik başlıca "sanayi ve ticaret" işlerini kapsamakta, tarım sektörünün tamamı, hizmet sektörünün bir bölümü ve KOBİ`lerin büyük bir bölümü kapsam dışı tutulmaktadır.

İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik`te ise 50`den az işçi çalıştırılan işyerlerinin İşletme Belgesi alması zorunluluğu kaldırılarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının işyerlerine yönelik denetimi yok edilmektedir. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ ile de 50`nin üzerinde işçi çalıştıran ana işverenlerin işyerlerini küçük parçalara ayırarak yükümlülüklerinden kaçmalarına yönelik düzenleme yapılmıştır.

İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile İş Güvenliği Mühendisi uygulamaları sorunlu

İşçi sağlığı ve iş güvenliği mühendislik bilimlerinin dolaylı ve dolaysız katkılarını içeren bir alan olmasına karşın önemli sorunlar bulunmaktadır. Mevzuatta iş güvenliği mühendisliği ve hekimliğini dışlamaya yönelinmiş; mühendislik ile teknisyenlik bir tutulmuş; işyeri hekimi, mühendis, teknik eleman, hemşire ve diğer sağlık personeline verilecek eğitim hizmetlerini işletmelerin dışarıdan satın alması yoluyla bu hizmetler piyasaya açılmış, danışmanlığa dönüştürülmüş; özel öğretim kurumları devreye sokularak mühendislik örgütleri unsuru zayıflatılmış; Bakanlık kadroları meslek odalarına karşı kayırılmıştır. Bir uzmanın birden çok işyerinde danışmanlık hizmeti vermesine olanak tanınmasıyla "tam zamanlı iş güvenliği mühendisliği" dışlanmış; uzman, işverene bağımlı kılınmıştır.

Türkiye`deki iş kazalarına ilişkin bazı veriler

SGK verilerine göre 2008`de 72 bin 963 iş kazası ve 539 meslek hastalığı vakası yaşanmış; 866 çalışan yaşamını yitirmiş, 1.694 çalışan sürekli iş göremez (sakat) olmuş; 1 milyon 865 bin 295 gün geçici iş görmezlik oluşmuştur.

İş kazalarının % 16,5`i birinci iş saatinde, % 46`sı ilk üç saatte yaşanmaktadır. Sigortalıların ilk bir ay içinde yaşadığı kazaların toplam kazalara oranı % 8`dir (5 bin 984 kişi). İş kazalarının % 39`u (28 bin 412 kişi) bir ay ile bir yıl arası çalışanlarda gerçekleşmiştir. Yeni işe giren her 100 kişiden 47`si ilk bir yıl içinde iş kazası yaşamaktadır. Bu durumun temelinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yetersizliği ve bu konuda eğitim almamış personele iş başı yaptırılması bulunmaktadır.

Ülke genelinde ise yaklaşık her 7 dakikada bir iş kazası meydana gelmekte, her 10 saatte bir çalışan (her gün en az 3 çalışan) yaşamını kaybetmekte, her 6 saatte bir çalışan sürekli iş göremez (sakat) kalmaktadır.

Diğer yandan esnek üretim/esnek istihdamın yaygınlaşması ve çalışma saatlerinin artması, iş kazalarında önemli bir etken olmaktadır. Bedenin fazla yıpranması, uzun vadede kalıcı meslek hastalıklarına da neden olmaktadır.

Meslek Hastalıkları aşırı sorunlu bir alan

Ülkemizde meslek hastalıkları ile ilgili yaygın bir çalışma yoktur; çalışanlar bazı hastalıkların meslek hastalığı olup olmadığını bilememektedir. Meslek hastalıkları tanısının konulması ve tedavinin düzenlenmesi ve rehabilitasyonunun sağlanması açısından Türkiye`de çok sorunlu bir alandır. Meslek hastalıkları tanı konulması sürecinin yeniden ele alınması zorunludur. Zira dünyada iş kazaları oranı % 44, meslek hastalıkları oranı % 56 iken, Türkiye`de iş kazaları oranının % 99,3, meslek hastalıklarının % 0,7 (binde 7) oranında olması açık bir çelişki oluşturmaktadır.

Çözüm Önerileri

·         İşverenlerin çıkarları doğrultusunda esnek/kuralsız çalışmayı, işçileri başka işverenlere kiralamayı, taşeronlaştırmayı yasal kılan; kıdem tazminatları, fazla mesai ücretleri ve sendikal hak ve yetkileri budayan 4857 sayılı İş Yasası yerine bütün tarafların katılımı ile demokratik; iş güvencesi ve iş güvenliğinin birbirini tamamladığı, tüm çalışanlar için insana yakışır norm ve standartta yeni bir iş yasası hazırlanmalı, mevzuat uluslararası normlar dikkate alarak yenilenmelidir.

·         Bu kapsamda ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun Tasarısı Taslağı`, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Barolar Birliği, sendikalar ve üniversitelerin görüşleri alınarak yeniden düzenlenmeli; İSG ile ilgili ulusal politika oluşumu ve kararlarında bu kuruluşların katılımı sağlanmalı; işbirliği, koordinasyon ve danışma hizmetlerinin sağlanması için bir mekanizma oluşturulmalıdır.

·         50`den az işçi çalıştıran işyerlerinde ‘İş Sağlığı ve Güvenliği Birimleri`nin kurulması yasalarla güvence altına alınmalı; İSG bütün sektör, işyeri ve çalışanları kapsamalıdır.

·         İş Güvenliği Mühendisliği kavramı, yeni bir yönetmelikle yeniden tanımlanmalı, 50`den fazla işçi çalıştıran sanayi işletmelerinde "tam zamanlı" İş Güvenliği Mühendisi çalıştırılması zorunlu hale getirilmeli; TMMOB`ye bağlı ilgili Odalar etkin denetim işlevi üstlenmelidir. İş Güvenliği Mühendisleri ücret yönünden işverene bağlı olmamalı, ücret çizelgeleri Bakanlık ve TMMOB`ye bağlı ilgili meslek odalarıyla birlikte belirlenmelidir. İş güvenliği mühendisi, işyeri hekimi, işyeri sağlık memuru ve hemşirelerin mesleki bağımsızlıkları sağlanmalıdır.

·         Orta öğretimden başlanarak eğitim ve öğretim müfredatı, İSG`yi de içerecek şekilde yeniden düzenlenmeli, bütün okullarda İSG eğitimi yapılmalı, üniversitelerin ilgili fakültelerinde İSG kürsüleri kurulmalıdır.

·         Meslek hastalıklarına ilişkin çalışmalar geliştirilmeli, meslek hastalıkları hastaneleri işlevine uygun olarak yapılandırılarak yaygınlaştırılmalıdır. Silikozis örneğinden ders çıkarılmalı, meslek hastalıklarıyla ilgili kamusal bir eylem planı uygulanmalıdır.

ŞUBE İÇERİĞİ